Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleşen bir düzen değildir. Dostluk, maşer içinde insanoğluın sahiden ne davrandıklarını değil, ne davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak ciğerin vardır. Doğruluk değeri zımnında, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene oturtmak, içtimai hayatın gerçekleşmesini hazırlamak lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin karşıtsına akseptans edilmesi ve uyulması gereken, katiyetle mevsuk kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle maşer içinde insanoğluın hattıhareket ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her saat mümkündür. “İşte tüze, âdem davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir tip, bir bütündür.” İnsan-âdem, âdem-tabiat ilişkilerinin insanlığın ortak çıkarı ve huzuru ciğerin evrensel ilkelerle güvence altına aldatmaınmasıdır. Dostluk, insanlık seviyesi ciğerin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birsonsuz fikir ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, maşer sözleşmesi, tabiat ve insanoğlu olarak tamlayan temalerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun ortak iyiliğini hazırlamak maksadıyla konulan ve halk gücüyle desteklenen kaide, doğruluk ve kanunların bütünüdür. Elan münteşir bir tanımıyla tüze, adalete yönelmiş içtimai evetşyalnız düzenidir. Dostluk Söz Valörı Dostluk kelimesi Arabi “doğruluk” kökünden gelir ve doğruluk kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “doğruluk” kelimesinin çoğcelil “beddua’kak”tır. Türk Dil Kurumu’na göre tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk manaında da kullanılır. Uygulayım Valörı Dostluk dönemden döneme değiştiği ciğerin hala doyurucu bir tanım strüktürlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok akseptans edilen tanımı ise: “Sınırlı bir zamanda muayyen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) ilgilanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak tüze, kendi içinde gerçek olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun zevat arası ilişkileri mevzu vadi kısmına Özel Dostluk, zevat ile büyüklük veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Dostluk, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna tahsisat Temel Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun esaslıca zir dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku başka toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik büyüklük aracılığıyla güvenceye aldatmaınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Dostluk kuralları âdem davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun kıymetiharbiye yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle benzer nitelikteki bilcümle durumlarda uygulanması esenlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk vadiında yaptırım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek ciğerin kullanılır. Dostluk düzenini esenlamayı ve korumayı yalnızçlayan yaptırımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve tinsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yaptırımlar bu durumları çelmek ciğerin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, mahpus ve kredi cezaları; esas hukukunda siyasetten men, vurgun mantinota; algı hukukunda algı ve gümrüksüzçılık cezaları kabilinden ayrımlı tüze dallarında ayrımlı yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek veya siyasi temaleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan tüze, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş içtimai bir evetşyalnız düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, tatbik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun içtimai hayatı düzenleyip insanoğluın barış ve asayiş içinde bir arada evetşamalarını esenlamaktır. 2. Kılgın Yarar (Sosyal İhtiyaçların Hakkındalanması) Hukukun tatbik amacını, içtimai gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile maşer içinde canlı insanoğluın, birbirleri ile tesis etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanoğlunun strüktürsından meydana gelen gereksinimlerinı karşıtlamaya çaldatmaışır. Dostluk bu fonksiyonu ile tevellüt, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir tüze düzeni hayatın gerçek gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun natürel strüktürsına ve bundan sonra gelen gereksinimlerine amelî edinmek zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, iktisadi gerçeklere de sınırlıdır; iktisadi yokluklara uymalı ve onları karşıtlamalıdır. 3. Doğruluk Dostluk bu fonksiyonu ile muayyen bir kodifikasyon altına aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir muadele düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak sağlıklı kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca tanımıyla adalet, “bir muadele düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) edinmek üzere iki ayrımlı anlamda kullanılır. Doğruluk esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet manaında şahsi bir özelliği deyimler. Can her saat haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni atfetmek uğrunda devamlı ve değalışverişmez bir çaba gösterir. İşte bu hattıhareket ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile ilgili oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet fehvaı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği alışveriş biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze vadiında hukuki kıymetiharbiye olarak nutuk konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Topluluk ciğerindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini ciğeraziz kurallar bilcümleü olarak tüze, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve istimal etmek yerinde bulunmuş olduğuna göre, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet fehvaı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm tüze sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir kıymetiharbiye niteliğindeki adalettir. Dostluk bir maşer düzenini ciğererir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; gerek bulunan düzeni gözetmek, gerekse onu değalışveriştirmeyi meşrulaştırmak ciğerin her saat adalete esasvurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta karşıtmıza oturmuş tüze düzenlerinin asli örneği, olması gereken tüze manaında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, bulunan tüze düzenlerinin namına amelî olup olmadığı açısından bir kıymetiharbiye ve istimara ölçüsü olur. Tekrar bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve menfi karşıtlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon denge içinde olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Uygun olarak tüm tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai evetşyalnız uyacak, hem de bu içtimai hayatın barış içinde sürebilmesi ciğerin bir düzen görünümünü esenlamaya çaldatmaışacaktır.